بومی‌سازی دانش فرمولاسیون در صنعت داروهای گیاهی
 

مقدمه
در سال‌های اخیر، صنعت داروهای گیاهی به عنوان یکی از محورهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. ایران با دارا بودن تنوع زیستی غنی و پیشینه کهن در طب سنتی، ظرفیت قابل توجهی برای تولید فرآورده‌های گیاهی دارد. با این حال، یکی از چالش‌های کلیدی در مسیر توسعه این صنعت، وابستگی به فرمولاسیون‌های وارداتی و نبود دانش بومی کافی در زمینه طراحی و بهینه‌سازی داروهای گیاهی است. بومی‌سازی دانش فرمولاسیون (formulation localization) گامی حیاتی در جهت خودکفایی دارویی، ارتقاء کیفیت محصولات و افزایش توان رقابت در بازارهای منطقه‌ای و جهانی محسوب می‌شود.
 

نقش فرمولاسیون در اثربخشی داروهای گیاهی
فرمولاسیون دارویی، فرآیندی تخصصی برای تبدیل مواد خام گیاهی به شکل‌های دارویی مؤثر و پایدار است. این فرآیند شامل انتخاب ترکیبات فعال، حامل‌ها، روش‌های استخراج، پایدارسازی، کنترل رهایش ماده مؤثره و در نهایت آزمون‌های بالینی است. استفاده از فرمول‌های آماده خارجی، هرچند در کوتاه‌مدت مفید است، اما در بلندمدت موجب وابستگی علمی، کاهش نوآوری و ناکارآمدی در پاسخ به نیازهای خاص بیماران ایرانی می‌شود.
 

مزایای بومی‌سازی دانش فرمولاسیون
یکی از مهم‌ترین مزایای توسعه دانش بومی فرمولاسیون (indigenous formulation science)، انطباق با ویژگی‌های اقلیمی، تنوع گیاهان دارویی ایران و تفاوت‌های ژنتیکی بیماران ایرانی است. همچنین، توسعه فرمولاسیون بر پایه تحقیقات داخلی باعث ارتقای ظرفیت علمی دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان خواهد شد. این رویکرد به خودکفایی در زنجیره تأمین دارو (pharmaceutical self-sufficiency)، کاهش هزینه واردات، و افزایش صادرات فرآورده‌های گیاهی ایرانی کمک می‌کند.
 

نقش شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری
در سال‌های اخیر، نقش شتاب‌دهنده‌های تخصصی و مراکز رشد در حمایت از تیم‌های تحقیقاتی و فناورانه در حوزه داروهای گیاهی پررنگ‌تر شده است. این مراکز با ارائه زیرساخت‌های آزمایشگاهی، مشاوره علمی، خدمات فرمولاسیون و راهنمایی‌های فنی برای دریافت مجوزهای سازمان غذا و دارو، زمینه‌ساز تولید محصولات با فرمولاسیون بومی و قابل رقابت در بازار هستند.
 

چالش‌ها و راهکارها
یکی از چالش‌های اصلی در مسیر بومی‌سازی، کمبود منابع مالی و نبود دسترسی گسترده به داده‌های علمی و کلینیکی است. همچنین، نیاز به تربیت نیروهای متخصص در حوزه‌های فیتوشیمی، تکنولوژی دارویی، زیست‌داروها (phytochemistry, pharmaceutical technology, biopharmaceuticals) و آشنایی با استانداردهای بین‌المللی از جمله GMP و ICH از جمله دیگر موانع این مسیر است. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D)، ایجاد بانک‌های داده علمی، و تعامل بیشتر میان دانشگاه، صنعت و دولت می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند.
 

نتیجه‌گیری
بومی‌سازی دانش فرمولاسیون در صنعت داروهای گیاهی، نه‌تنها راهی برای کاهش وابستگی و افزایش توان تولید داخلی است، بلکه مسیری برای ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی داروهای طبیعی به شمار می‌رود. حمایت از تحقیق و توسعه، بهره‌گیری از ظرفیت دانشگاه‌ها، توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان و سیاست‌گذاری هوشمندانه می‌تواند زمینه‌ساز تحولی بزرگ در این عرصه باشد.