به گزارش روابط عمومی مرکز توسعه فناوری پدیده گیاه به نقل از خبرگزاری فارس از نطنز، از نظر تاریخی گیاهان دارویی اهمیت فراوانی در توسعه جوامع مختلف داشته‌اند، از گذشته تا‌کنون استفاده از بعضی گیاهان دارویی به‌صورت سنتی مرسوم بوده و هنوز هم رواج دارد به همین دلیل همیشه تحقیقات وسیعی جهت یافتن فراورده ها و مواد طبیعی دارویی گیاهان در حال انجام است.

امروزه اهمیت گیاهان دارویی و شناساندن نقش حیاتی آن‌ها در پیشبرد اهداف ملی، منطقه‌ای و جهانی برای تحقق سلامت، خودکفایی دارویی، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی بر کسی پوشیده نیست،گیاهان دارویی به‌عنوان ذخایر و گنجینه‌های ژنتیکی کیانی می‌تواند بزرگ‌ترین ثروت ملی برای هر کشوری از تولیدات مهم بخش کشاورزی محسوب شود.

گیاهان دارویی از ارزش خاصی در علوم زیستی، پزشکی و دامپزشکی به لحاظ پیشگیری و درمان بیماری برخوردار است، در سال‌های اخیر استفاده از گیاهان دارویی به دلیل اثبات اثرات مفید آن، ارزان بودن، نداشتن اثرات جانبی و همچنین سازگار بودن با محیط‌زیست روزبه‌روز در حال افزایش است، ایجاد فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری جهت تولید بیشتر گیاهان دارویی در بخش کشاورزی حائز اهمیت و لازم است درزمینهٔ فراورده های مختلف تولید این گیاهان به‌خصوص در ایران، تحقیقات گسترده‌ای انجام شود.

کشت گیاهان دارویی و تولید فراورده‌های آن می‌تواند به‌عنوان یک ضرورت ملی و در چارچوب یک برنامه مشخص و جامع، خودکفایی دارویی، اشتغال و توسعه بخش کشاورزی را به دنبال داشته و عامل مهمی برای ارزآوری کشور باشد.

ارزش دارویی بالای گیاهان دارویی

متکی بودن اقتصاد ایران بر درآمدهای نفتی و تأثیرپذیری درآمدها از مسائل سیاسی و اقتصادی، آسیب‌پذیری اقتصاد کشور را موجب شده است، یکی از راه‌های مقابله با این چالش، توسعه تولیداتی است که ضمن بهبود وضع اقتصاد داخلی سبب افزایش صادرات غیرنفتی شود.

ارزش دارویی، تقاضای بازار و سطح فراوری از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش اقتصادی یک گیاه دارویی است،به گزارش سازمان خواربار جهانی، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که در حال حاضر حدود صد میلیارد دلار در سال است در سال ۲۰۵۰ میلادی به رقم پنج تریلیون دلار خواهد رسید.

فرصت طلایی برای تسخیر بازار جهانی با کاشت گیاهان دارویی

کشور ایران با داشتن شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی به‌مراتب بهتر از اروپا، در حال حاضر تنها ۶۰ تا ۹۰ میلیون دلار از تجارت جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده است، خوشبختانه با روی آوردن دنیا، به‌خصوص کشورهای پیشرفته به استفاده از فرآورده‌های گیاهی و مصرف روزافزون آن در جهان، چه در صنعت داروسازی و چه در صنایع غذایی و آرایشی- بهداشتی و با توجه به تنوع آب و هوایی و امکان رویش اکثر گیاهان در آن، فرصتی طلایی نصیب کشورمان گشته است تا از آن به بهترین نحو ممکن استفاده کرد و حضور خود را در بازارهای جهانی بیش از بیش افزایش دهیم.

کشور ایران در زمینه استفاده از گیاهان دارویی و طب سنتی از سابقه طولانی برخوردار است، شهرستان نطنز در منطقه حفاظت‌شده کوه‌های کرکس واقع‌شده است که بخش مهمی از فلات مرکزی ایران به شمار می رود، از بین گونه‌های گیاهی این منطقه گونه‌های زیادی وجود دارند که از ارزش دارویی برخوردارند.
حسین کچویی فعال در زمینه کاشت گیاهان دارویی درنطنز در این خصوص اظهار کرد: گیاهان دارویی گیاهانی هستند که از قدیم‌الایام از زمان جالینوس قدیم ابن‌سینا برای پیشگیری و درمان برخی بیماری‌ها، انسان از آن استفاده می‌کرده است ،این گیاهان به‌صورت خودرو در قسمتی از کرانه‌های مدیترانه و ارتفاعات و همین‌طور در سطح مراتع به‌تناسب نیازهای آکولوژی رویش می‌کرده است، در سال‌های اخیر ترویج گیاهان دارویی به‌صورت زراعی رایج شده است هم‌اکنون این گیاهان در قسمت اعظم کشور به‌صورت زراعی کشت و پرورش داده می‌شود.

وی افزود: نطنز از نظر جغرافیایی و از نظر آکالوژیکی برای بسیاری از گیاهان دارویی مستعد است، کما اینکه بسیاری از اهالی و کشاورزان معتقد به این بودند که امکان احیای گیاهان در نطنز و یا پرورش بسیاری از آن‌ها در نطنز امکان‌پذیر نیست ولی به‌طور فهرست‌وار گیاهانی که ترویج کردم و نتیجه مثبت گرفتم و باعث تشویق خیلی از کشاورزان شد را معرفی می‌کنم.

شروع ترویج گیاهان دارویی با یولاف و قدومه شیرازی

کچویی بیان کرد: در شهرستان نطنز این مهم به‌صورت جدی در دستور کار قرار گرفت و در اولین قدم یولاف و قدومه شیرازی را به کشاورزان عزیز شناساندیم و با مقدار کمی از بذر این دو گیاه ترویج گیاه دارویی را شروع کردیم، یولاف گیاهی است که خودش یک داروخانه گیاهی هست به‌عنوان علف هرز در مزارع گندم و جو شناخته‌شده بود ما مقدار حدود ۱۰ کیلوگرم بذر یولاف را کاشتیم.

این فعال کاشت گیاهان دارویی ادامه داد: زیره کوهی، زیره سبز، گل‌گاوزبان، بابونه آلمانی، سیاه‌دانه و چای ترش ازجمله گیاهانی است کاشت آن را شروع کرده‌ایم و به نتیجه رسیده است.

وی بیان کرد: گیاهان دارویی معطر و همین‌طور گیاهان ادویه‌ای به‌صورت خیلی فراوان در نطنز وجود داشته است که براثر چراهای نابهنگام و برداشت‌های بی‌رویه و قسمتی هم به دلیل خشک‌سالی به حال انقراض درآمده و یا به‌طورکلی منقرض شدند که با کاشت گیاهان دارویی به‌ویژه گیاهانی که منقرض‌شده‌اند سعی می‌کنیم این گیاهان را دوباره احیا کنیم.

نطنز قطب تولید گیاهان دارویی

کچویی گفت: اگر بازار فروش گیاهان دارویی را پیدا و کشاورزان را مطمئن کنیم از اینکه گیاهانی که می‌کارند به فروش خواهد رفت، نطنز را به‌عنوان قطب گیاهان دارویی به دلیل مستعد بودن برای کشت هر نوع گیاهان دارویی معرفی خواهیم کرد.

این فعال کاشت گیاهان دارویی اذعان کرد: اهمیتی که کشت و زراعی کردن گیاهان دارویی دارد این است که اهالی دیگر نسبت به جمع‌آوری گیاهان دارویی در مراتع و کوهپایه‌ها عمل نخواهند کرد و با توجه به اینکه این گیاهان به‌صورت زراعی درخواهند آمد، جمع‌آوری، بسته‌بندی و عرضه به بازار آن‌ کار راحت‌تری است و بیابان‌ها، کوهستان‌ها و مراتع نطنز را به‌عنوان منبع درآمد از گیاهان دارویی رها خواهیم کرد و از گیاهان پرورش‌یافته استفاده می‌کنیم.

وی خاطرنشان کرد: یک مسئله خیلی مهم این است که دست از خام فروشی گیاهان دارویی برداریم و نسبت به فرآوری گیاهان دارویی و شناخت مواد مؤثر و خواص این گیاهان فعالیت کنیم و به‌جای اینکه گیاهان خام را باقیمت خیلی پایین بفروشیم ،بیاییم از میلی‌گرم مواد مؤثر این گیاهان مبالغ زیادی سود ببریم.

کچویی بیان کرد: در کار زراعت به‌ویژه زراعت گیاهان دارویی شناخت هر منطقه ازنظر اقلیم و انتخاب گیاهان متناسب با شرایط اقلیمی، آماده‌سازی زمین به روش صحیح، شخم زدن، کود دادن زمین به روش صحیح، آبیاری منظم و وجین علف هرز از جمله مواردی هست که باید در نظر بگیریم.

ضرورت کاشت گیاهان دارویی در پاییز و زمستان

عبدالرضا مهدی بادی کارشناس گیاهان دارویی شهرستان نطنز در این زمینه اظهار کرد: با توجه به اینکه کشور ایران در منطقهٔ خشک و نیمه‌خشک دنیا قرار دارد استفاده بهینه از منابع آبی اعم از آب‌های سطحی و زیر زمینی دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است.

وی افزود: گیاهان دارویی از جمله محصولات کشاورزی محسوب می‌شوند که عمده آن‌ها با میزان آب کمتری نسبت به محصولات زراعی و باغی قابل‌تولید هستند، هرچند کشور ایران با تنوع آب‌وهوایی که در آن وجود دارد قابلیت کشت انواع گیاهان دارویی را دارد.
مهدی بادی تأکید کرد: با توجه به اهمیت حفظ منابع آبی کشور لازم است که تعدادی از محصولات دارویی را که در پاییز و زمستان کشت و در اوایل بهار برداشت می‌شود و اصطلاحاً به آن‌ها محصولات پاییزه گفته می‌شود کاشت تا آب مصرفی آن‌ها بسیار کمتر شود یا حتی از نزولات جوی برای آبیاری آن استفاده کرد و میزان آبیاری دستی را به‌شدت کاهش دهیم.

وی تصریح کرد: زعفران و زیره سبز ازجمله محصولاتی هستند که با میزان آب بسیار پایینی قابل‌تولید و عرضه به بازار مصرف است. نظر به اینکه مصرف گیاهان دارویی در کشور محدود است و خیلی هم به‌صورت عام مصرف خام ندارد اهمیت ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیل این محصولات دارویی دوچندان است و با تولید محصولات متنوع از گیاهان خام دارویی علاوه بر ایجاد اشتغال در کشور می‌توانیم ارزش‌افزوده بسیار بالایی را برای این محصولات ایجاد کنیم ، حتی می‌توان با توزیع آن در داخل کشور و یا صادرات کمک شایانی به اقتصاد کشور داشته باشد.

ضرورت حمایت دولت از کاشت گیاهان دارویی

این کارشناس گیاهان دارویی با اشاره به تشویق کشاورزان برای افزایش سطح زیر کشت محصولات گیاهان دارویی گفت: دولتمردان در وزارت جهاد کشاورزی و حتی صنایع تبدیلی که ماده اولیه آن‌ها گیاهان دارویی است به کمک کشاورزان بیایند و نقدینگی کشاورزان را تأمین تا کشاورزان باانگیزه بیشتری به تولید محصول ادامه دهند.

وی با بیان اینکه توسعه صنایع تبدیلی این محصولات ضروری است، ادامه داد: شایسته است در سطح کشور مراکز بسته‌بندی کامل ایجاد که مواد خام صادر نشود و گیاهان دارویی را به انواع مختلفی از فرآورده‌ها تبدیل کرد که باعث تولید ارزش‌افزوده کشور خواهد شد.

آموزش کاشت گیاهان دارویی حلقه مفقوده کشاورزان

مهدی بادی تأکید کرد: موضوع آموزش کشاورزان بسیار مهم است، با توجه به اینکه کشاورزان برای تولید گیاهان دارویی تجربه بالایی ندارند و باید گیاهان دارویی با پروتکل‌ها یا دستورالعمل خاصی تولید تا قابل‌مصرف در صنایع مختلف دارویی، آرایشی، بهداشتی و غذایی باشند، لازم است که کمک‌های فنی و کمک‌های اعتباری برای کشاورزان و تولیدکنندگان این محصولات در نظر گرفته شود تا محصولاتی باکیفیت بالا و با استاندار جهانی تولید شود.

این کارشناس گیاهان دارویی نطنز با بیان اینکه هم‌اکنون حدود ۵۰۰ هکتار از زمین‌های شهرستان نطنز زیر کشت گیاهان دارویی مانند زعفران، شوید، نعناع و سایر گیاهان دارویی است، گفت: اگر آموزش صحیح و پشتیبانی لازم انجام شود حدود 2 هزار هکتار از زمین‌های این شهرستان مستعد کاشت گیاهان دارویی است.

کاشت هزار پایه گیاه دارویی زرین گیاه در نطنز

رحمت‌الله مرادی رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان نطنز در این زمینه اظهار کرد: برای اولین بار حدوداً هزار پایه زرین گیاه در روستای طره کشت شده است که اگر نتیجه‌بخش باشد برای سنوات آینده برنامه‌ریزی و کاشت آن انجام می‌شود.

وی افزود: در راستای ترویج گیاهان دارویی برای اولین بار کاشت حدود دو هکتار آنغوزه در روستای چاه قم کاشت شد که با توجه به موفقیت‌آمیز بودن و سودآوری بالای آن، کاشت این محصول در سال‌های آینده ترویج خواهد شد.

مرادی ادامه داد: همچنین در محدوده معدن لاگهر اوره برای اولین بار با رویکرد دانش‌بنیان و مطالعات علمی و رابطه شیب و نوع خاک با روان آب اقدام به کاشت گونه‌های دارویی چون سماق، زرشک، شیرخشت، زرین گیاه و بادام وحشی کردیم که می‌تواند به‌عنوان الگو برای سایر معادن شهرستان به کار گرفته شود.

رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان نطنز بیان کرد: با در نظر داشتن شعار تولید و کاشت یک میلیارد نهال در کشور که طرحی بین‌المللی است، در محوطه این اداره تعداد تقریبی ۱۵۰۰ گلدان تولید نهال بادام اسکوپاریا انجام‌شده که پس از بذرپاشی گسترده در سطح مراتع و اراضی ملی شهرستان بیش از ده‌ها هزار نهال سبز شده که در صورت مشارکت مردم در حفظ و نگهداری این بذرهای سبز شده در آینده شاهد ایجاد چشم‌انداز زیبا در اطراف کوه‌هایی نظیر چرخه قرعلی و حاشیه ورودی شهر نطنز و روستاهای طار، ابیانه و اوره خواهیم بود.

ورود شرکت‌های دانش‌بنیان برای توسعه کاشت گیاهان دارویی

حسین زینلی مجری گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی اظهار کرد: برای تحقق کشاورزی پایدار و کاهش هزینه‌ها و تسهیل شرایط برای کشاورزان لازم است که بخش گیاهان دارویی را هم مانند گندم و جو صنعتی کنیم.

وی بابیان اینکه مراحل کاشت و فرآوری و تولید داروهای گیاهی کاملاً صنعتی شده افزود: ما در این حوزه پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشتیم و همچنان این مسیر را طی می‌کنیم.

مجری گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی تصریح کرد: در حال حاضر بسیاری از گیاهان دارویی که در جهان عرضه می‌شود متعلق به کشور ماست و اکثر گونه‌های مورداستفاده، بومی هستند که با حمایت سازمان برنامه‌وبودجه و مراکز تحقیقاتی قرار شد ظرف یکی دو سال آینده ژنتیک‌های اصلاح‌شده را معرفی و مکانیزاسیون مطابق آن‌ها را ایجاد کنیم.

زینلی از ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به این حوزه خبر داد و گفت: وزارت جهاد کشاورزی به شرکت‌های دانش‌بنیان این بخش مجوز داده تا در سامانه مکانیزاسیون جهاد ثبت‌نام و تسهیلات موردنیاز خود را برای استفاده از دستگاه‌ها و ماشین‌آلات دریافت کنند.

اجرای طرح جهش تولید گیاهان دارویی

وی بابیان اینکه اجرای «طرح جهش تولید گیاهان دارویی» در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرارگرفته اظهار کرد: ستاد اجرایی فرمان امام (ره) علاقه‌مند است به کسانی که در مرحله کاشت و حتی برداشت از دستگاه‌های مکانیزاسیون استفاده می‌کنند تسهیلات صد میلیون تومانی با نرخ ۴ درصد بپردازد.

وی بابیان اینکه بسیاری از داروهای مصرفی در کشورمان از نوع شیمیایی است و سلامت جامعه را تهدید می‌کند گفت: جوامع توسعه‌یافته به سمت تولید داروهای طبیعی رفته‌اند بطوریکه ۷۰ درصد داروها در کشورهای غربی از نوع طبیعی و گیاهی است اما ما هنوز آن‌گونه که باید به این حوزه توجهی نداریم.

گیاهان دارویی جایگزین مناسب تغییر الگوی کشت

مهرداد مرادمند، مدیرکل جهاد کشاورزی استان اصفهان، جایگزینی گیاهان دارویی خصوصاً در مناطق با کمبود آب کشاورزی در شرایط خشک‌سالی را بسیار مهم دانست و گفت: توجه به مسائل مربوط به فرآوری، صادرات و بازاریابی نوین گیاهان دارویی از اهمیت زیادی برخوردار است.
وی بابیان اینکه سطح کشت گیاهان دارویی در استان اصفهان ۱۱ هزار و ۴۲۰ هکتار است، افزود: گل محمدی، زعفران، آنغوزه، آویشن، بابونه و موسیر بیشترین سطح تولید را به خود اختصاص داده‌اند.
مرادمند، ضرورت توسعه و حمایت از صنایع تبدیلی و فرآوری این حوزه، حمایت ویژه از کاشت گیاهان دارویی خاص جایگزین در الگوی کشت، توجه به کشاورزی قراردادی، تحقیق و توسعه در زمینهٔ مکانیزاسیون کشت این گیاهان، تعیین استانداردهای لازم برای تولید محصول سالم را مهم‌ترین مسائل مربوط به این حوزه عنوان کرد.